Anatomie van het heupgewricht
Het heupgewricht vormt de verbinding tussen het bekken en het onderbeen. De heup is een kogelgewricht en bestaat uit de kop van het dijbeen (femur) en een kom in het bekken (acetabulum). Spieren, banden en een gewrichtskapsel verbinden het bovenbeen met de kom en stabiliseren het gewricht. De kop en de kom zijn bekleed met kraakbeen; een laagje glad weefsel dat het mogelijk maakt het gewricht soepel te laten bewegen en voor het ontvangen van schokken en stoten.

Wat is slijtage van de heup?

Het kraakbeen van het heupgewricht kan worden aangetast door slijtage, dit noemen we artrose. Kenmerkend voor artrose is dat de hoogte van de kraakbeen laag afneemt en het gewricht meer op elkaar komt te zitten. Artrose van het heupgewricht wordt coxartrose genoemd.

Er zijn 2 vormen van artrose die het heupgewricht kunnen aantasten.
1. De primaire artrose waarbij er sprake is van een geleidelijke, min of meer regelmatige vermindering van de hoogte van de kraakbeen laag van de heupkop. Deze vorm zien wij meestal bij oudere mensen.

2. De secundaire artrose waarbij slijtage het gevolg is van een afwijking. Dit kan al op jongere leeftijd optreden. Bekend is de heupdysplasie waarbij de heupkom te ondiep is aangelegd. Maar ook andere specifieke ziekten van de heup kan aanleiding geven tot vroegtijdige slijtage.

Klachten bij artrose

Slijtage van het kraakbeen kan pijn en stijfheid veroorzaken, vooral bij het opstaan uit bed en/of na lang zitten. Pijn bij heupartrose wordt veelal aangegeven in de lies en bovenbeen met uitstraling naar de bil en de knie. Het bewegen van het gewricht wordt geleidelijk steeds pijnlijker en moeilijker en soms ontstaat een mankend looppatroon.

Aantrekken van schoenen en het strikken van veters wordt steeds moeilijker. Deze klachten kunnen erg afwisselend aanwezig zijn, steeds vaker voorkomen, langer aanhouden en erger worden. Ook kan de pijn zodanig zijn dat het uw slaap verstoord. Soms lijkt door de beperkte beweeglijkheid het been korter, wat in werkelijkheid niet zo is. Opvallend is het dat fietsen vaak lang mogelijk blijft, omdat hierbij meer een beperkt traject van de heupbeweging gebruikt wordt.

Conservatieve behandeling

Heupartrose kan in het begin zonder een operatie worden behandeld met leef adviezen, fysiotherapie en goede pijnstilling. Uiteindelijk is het plaatsen van een heupprothese vaak noodzakelijk.

De totale heupprothese

Dankzij de heupprothese (kunstheup, heupimplantaat) hebben honderdduizenden mensen over de gehele wereld een beter en actiever leven gekregen en kunnen zij weer actief aan sociale activiteiten en arbeid deelnemen.
Meer dan 90% van de patiënten met een heupprothese zal na de operatie de pijn kwijt zijn en de heup beter kunnen bewegen.

De keuze van de kunstheup
De keuze die door de orthopedisch chirurg gemaakt zal worden is afhankelijk van veel factoren, zoals de kwaliteit van het bot, uw leeftijd, uw algemene conditie, specifieke anatomie van het heupgewricht en de ervaring van de orthopedisch chirurg met bepaalde prothesen.
De orthopedisch chirurg zal met u de verschillende mogelijkheden bespreken.

Een totale heupprothese bestaat uit 3 onderdelen: de kop, de kom en de steel.
Het is gemaakt van lichaamsvriendelijke materialen.
1. De kop is bolvormig en is gemaakt van keramiek. De kop zit vast aan de heupsteel en draait in de heupkom.
2. De heupkom is van metaal (titanium) en heeft een lager van crosslinked polyethyleen of keramiek. Het wordt geplaatst in het bekken. De keuze voor één van de 2 materialen is patiënt specifiek en wordt met u besproken tijdens het bezoek aan de polikliniek.
3. De heupsteel is van metaal (titanium) en heeft een coating van hydroxyapatite en wordt geplaatst in het bovenbeen.
Tijdens de operatie kiest de orthopedisch chirurg, mede op basis van de kwaliteit van uw bot, voor u een prothese die vastgroeit in het bot of middels botcement op zijn plek blijft
De gebruikte materialen hebben een uitstekende staat van dienst en zijn bewezen goede implantaten. Na 25 jaar zit 96,3% van de protheses nog goed gefixeerd in de patiënt. De gebruikte prothese behoort dan ook tot de top van de protheses en heeft de hoogst haalbare ranking.

Registratie LROI (Landelijk Registratie Orthopedische Implantaten)
In Nederland bestaat een registernetwerk voor orthopedische implantaten. Alle orthopeden in Nederland zijn verplicht anoniem gegevens van de prothesen aan te leveren voor permanente kwaliteitscontrole. Ook Uw gegevens zullen worden geregistreerd in dit landelijk register orthopedische implantaten. U zult worden gevraagd om voorafgaand de operatie, na drie maanden en na een jaar een vragenlijst (PROMS, (Patiënt Reported Outcome Measures) in te vullen. U krijgt via de mail of post deze vragenlijst toegestuurd.

De operatie

De ingreep duurt ongeveer een uur. Bij een totale heupprothese opent de orthopedisch chirurg het heupgewricht om toegang te krijgen. De kop van het dijbeen en het kapotte kraakbeen uit de heupkom worden verwijderd en vervangen door een implantaat, de kunstheup.
De heupkop wordt passend gefreesd zodat de kunstkom van de heupprothese kan worden geplaatst. Dan wordt de steel van de prothese in uw bovenbeen vastgezet. Bovenop de steel wordt een nieuwe bolvormige kop geplaatst.

Voorste benadering van het heupgewricht
Voordat een heupprothese in het bot geplaatst kan worden moet door de orthopedisch chirurg eerst een toegang gemaakt worden (benadering) door de huid en de onderhuidse weefsels. Dit kan op verschillende manieren. Bij de “voorste benadering” wordt de heup tussen twee spieren door bereikt. Deze spieren liggen meer aan de voorzijde van de heup, vandaar de benaming. De laatste jaren wint deze benadering aan populariteit gezien de snelle revalidatie en hoge stabiliteit van de heup.
De operatie maakt gebruik van een natuurlijk interval tussen twee spieren groepen die aan de voorzijde van de heup liggen. De wond ligt daarom ook iets meer aan de voorkant.

Voordelen
Bij de voorste benadering hoeven geen spieren te worden losgemaakt om het heupgewricht te bereiken. Met name de belangrijke spieren voor een stabiel looppatroon (zonder zwikken) blijven volledig buiten schot. Ook beschadiging van belangrijke zenuwen rond het heupgewricht komt bij deze techniek veel minder voor. De kans dat de heup uit de kom gaat is kleiner dan bij andere benaderingswijzen van heupvervanging.

Nadelen
Een nadeel van deze benadering is het risico op een beschadiging van een zenuw die het gevoel aan de voor-buitenzijde van het bovenbeen verzorgt. Dit treedt in ca 5 – 10% van de gevallen op. Gelukkig is dit vaak van voorbijgaande aard en de patiënten, die een (vaak klein) gebied van veranderd of verminderd gevoel overhouden, omschrijven dit niet als hinderlijk. Deze beschadiging zorgt niet voor pijnklachten.
Zie hier voor meer informatie over de voorste benadering van het heupgewricht.

Wat kunt zelf doen in aanloop naar de operatie?
Denk positief!
Een optimistische houding heeft een positieve invloed op het slagen van de heupoperatie en de revalidatieperiode daarna.
Voeding
Voedingsmiddelen die rijk zijn aan ijzer en eiwitten helpen uw lichaam te herstellen na een operatie. Denk hierbij aan: rood vlees, lever, bonen, noten en gedroogde vruchten.
Voorkom overgewicht
Afvallen is een van de beste manieren om de resultaten van de operatie te optimaliseren.
Stop met roken
Stoppen met roken vermindert de kans op complicaties tijdens en na uw operatie. De ingroei van een prothese en de wondgenezing worden bevorderd na een heupoperatie indien u niet rookt. 2 weken voor de operatie stoppen met roken zorgt al voor een dramatische verlaging in de kans op complicaties.
Infecties
Zorg dat alle infecties vóór de operatie genezen zijn. Het gaat dan bijvoorbeeld om volgende infecties: tandabcessen, ontstoken tandvlees, blaasinfecties, ontstoken beenzweren en griep. Breng in het geval van een vermoedelijke infectie uw chirurg op de hoogte. Aanwezigheid van een infectie zou kunnen betekenen dat uw operatie naar een later tijdstip verschoven moet worden.
Huid
Het is belangrijk dat uw huid geen defecten vertoont (zoals geïnfecteerde likdoorns, eeltknobbels, insectenbeten, wondjes, krabwonden van dieren), en vrij van infectie is voordat U geopereerd wordt. Dit is vooral belangrijk als u huidproblemen heeft zoals eczeem of psoriasis. Tijdens het bezoek op de polikliniek krijgt U een recept mee voor Hibiscrub (40mg/ml, 500cc) zeepoplossing. Hiermee dient U zich drie dagen voorafgaand aan de operatie twee keer per dag onder de douche mee in te zepen inclusief Uw haar. Ook krijgt U een neuszalf mee (Fusidine Hydrofiele crème 20mg/g) dat U drie dagen voorafgaand aan de operatie drie keer per dag in het neuspeuter gebied dient aan te brengen. Beide middelen hebben tot doel Uw bacterie dragerschap te verminderen en de kans op een wondinfectie zo klein mogelijk te maken.

De opname
U krijgt ruim van tevoren bericht hoe laat U in het Park Medisch Centrum wordt verwacht.
Neem op de ochtend van de operatie weer een douche en gebruik hiervoor weer de desinfecterende zeep.
Neem op de dag van opname het volgende mee:
• Uw legitimatie en verzekeringsbewijs
• Uw eventuele medicijnen
• De neuszalf
• Makkelijke kleding en goede ruime schoenen met goede grip liefst zonder veters
• Toiletartikelen
• Krukken
• Mobiele telefoon

Op de afdeling zal de verpleegkundige U wegwijs maken en zal een kort intakegesprek met U voeren. U mag geen make-up, sieraden, piercings, horloge, bril, lenzen of gebitsprothese dragen tijdens de operatie. Vlak voor de operatie wordt U verzocht nog een keer het toilet te bezoeken en goed uit te plassen.
Op de verkoeverkamer zal met U het juiste been worden afgetekend en krijgt U een infuus. Vlak voor de operatie krijgt U antibiotica en een bloeding stelpend middel (cyclokapron) via dit infuus toegediend. Alvorens de operatie begint zal een laatste vragenlijst met U worden doorgenomen. Hierna kunt U eventueel, als dat met U is afgesproken, een roesje krijgen

Na de operatie zult U een korte tijd verblijven op de uitslaapkamer. Terug op de afdeling wordt door Uzelf of de verpleging contact opgenomen met Uw contactpersoon. U mag gelijk eten en drinken. Hierbij zijn er geen restricties maar sommige patiënten kunnen zich enige tijd wat misselijk voelen.

Ongeveer 4 uur na de operatie mag u al uit bed, onder begeleiding van de fysiotherapeut of verpleegkundige. Op de dag van de operatie kunt u, met een loophulpmiddel en onder begeleiding van de fysiotherapeut of verpleegkundige een stukje lopen. Als u naar huis gaat kunt u zelfstandig lopen met uw loophulpmiddel (rollator, elleboogkrukken of looprekje), en indien dit noodzakelijk is, ook veilig traplopen.

Herstel
Doordat de spieren rondom de heup intact blijven ervaart U een grote mate van stabiliteit. De nabehandeling kan hierdoor ook minder streng.

Zo mag u bijvoorbeeld:
• Op de dag van operatie uit bed en lopen (met één of zonder krukken)
• Als u dat kunt en wilt dezelfde dag nog naar huis. (Meestal gaan patiënten de dag na de operatie naar huis)
• Krukken gebruiken zolang u dat zelf wilt
• Slapen op de zij
• Een hometrainer gebruiken
• Autorijden (zodra met één kruk lopen lukt)

Houd niettemin toch rekening met herstelperiode van twee tot drie maanden. Zo lang heeft het lichaam nodig om de soepelheid en kracht terug te krijgen. Na 6 weken komt U weer op het spreekuur voor controle.

Complicaties
Gewrichtsvervangende operaties worden gerekend tot de meest succesvolle operaties die uitgevoerd kunnen worden. Niettemin blijft het mogelijk dat er een complicatie optreedt.

Infecties
Het optreden van een infectie komt in minder dan 1% van de gevallen voor maar kan verregaande consequenties hebben. Vandaar dat we er alles aan doen om deze kans hierop zo laag mogelijk te krijgen en zijn we gedurende het gehele behandeltraject zeer alert, omdat vroeg handelen bij een infectie veel leed voorkomt.
Het is van belang te weten dat bepaalde patiënten meer risico’s lopen dan andere. Er is een verhoogd risico bij:
* suikerpatiënten (diabetes mellitus)
* patiënten die met bepaalde medicijnen (immunosuppressiva) behandeld worden
* patiënten met een verminderde afweer voor infecties
* patiënten die roken
* patiënten met overgewicht
* patiënten met chronische gebitsontsteking
Het zal duidelijk zijn dat u zelf aan deze laatste 3 risicofactoren zelf het meeste kunt doen!

Beenlengteverschil
Bij de operatie wordt zoveel mogelijk getracht de beenlengte van het te opereren been ongeveer dezelfde lengte te geven als de andere zijde. Soms is het nodig het been meer te verlengen bijvoorbeeld als de kunstheup te instabiel is en anders uit de kom zou kunnen schieten. Dit verschil is meestal minder dan een centimeter en wordt door de meeste patiënten als niet bezwaarlijk ervaren. In het uiterste geval kan een hakverhoging of een inlegzooltje in de schoen aan het andere been een oplossing bieden.

Luxatie
Zoals gezegd komt deze complicatie eigenlijk niet voor, minder dan 1 op de 1000.
Wanneer toch een luxatie heeft plaatsgevonden, zal de orthopedisch chirurg, onder verslappende medicatie, de heup(kop) weer terugplaatsen in de kom. Soms is voor deze manoeuvre toch een kortdurende narcose noodzakelijk.
Een enkele maal lukt het terugplaatsen niet en moet de heup operatief weer in de kom gezet worden. Na een luxatie wordt vaak een nabehandeling met een anti-luxatie brace aangeraden gedurende enkele maanden.

Overige complicaties
* Langdurige wondlekkage; U zult het advies krijgen de eerste dagen het wat rustiger aan te doen.
* Nabloeding; bloedvatbeschadiging met eventuele druk op de zenuwen van het bovenbeen, eventueel met uitval van functies zoals het gevoel en de functie van bepaalde spieren in het been.
* Overrekking van de zenuwen van het been met meestal tijdelijke uitval of aantasting, zoals een gevoelsstoornis in het bovenbeen of een gestoorde heffunctie van de voet.
* Trombose/ longembolie. Om dit te voorkomen krijgt u gedurende 4 weken bloed verdunnende middelen.
* Positieveranderingen van de prothese-elementen door onvoldoende fixatie.
* Breuk van het bovenbeen.
* Verkalkingen met verstijving van kapsel en spieren rond de heupprothese.
* Op lange termijn mogelijke loslating van protheseonderdelen. Hiervoor moet dan eventueel een revisieoperatie verricht worden. De gebruikte materialen hebben een uitstekende staat van dienst en zijn bewezen goede implantaten. Na 25 jaar zit 96,3% van de protheses nog goed gefixeerd in de patiënt. De gebruikte prothese behoort dan ook tot de top van de protheses en heeft de hoogst haalbare ranking.

Ervaringen van Caroline van Wijk

Wanneer kom je voor een heupoperatie in aanmerking? Welke operaties en welke prothese zijn het meest geschikt?
Naast de orthopeed heb je ook te maken met je huisarts, je fysiotherapeut en andere specialisten. Je wilt het hele traject overzien.
En dan zijn er nog praktische zaken: hoe neem je koffie mee naar boven als je alleen nog op twee krukken de trap op kunt? Hoe raap je iets van de grond op zonder je heup te ver te buigen?

Antwoord op al deze vragen heeft Caroline van Wijk op basis van haar eigen ervaring vastgesteld en geplaatst op haar website www.heupdoetleven.nl.